వైదిక సంస్కారములు

భారతీయ వైదిక సంస్కారములు

భారతీయ వైదిక సంస్కారములు 48

  • 1) గర్భాధానమ్
  • 2) పుంసవనమ్
  • 3) సీమంతమ్
  • 4) జాతకర్మ
  • 5) నామకరణమ్
  • 6) అన్నప్రాశనమ్
  • 7.1) చూడాకరణమ్ (చౌలమ్)
  • 7.2)కర్ణవేధ
  • 8) ఉపనయనమ్
  • (ఉపాకర్మ)
  • 9) ప్రాజాపత్య వ్రతం
  • 10) సౌమ్య వ్రతం
  • 11) ఆగ్నేయ వ్రతం
  • 12) వైశ్వదేవ వ్రతం (గోదానమ్)
  • 13) స్నాతకమ్
  • 14) వివాహమ్
  • 15) దేవ యజ్ఞం
  • 16) పితృ యజ్ఞం
  • 17) మనుష్య యజ్ఞం
  • 18) భూత యజ్ఞం
  • 19) బ్రహ్మ యజ్ఞములు
  • 20) అష్టక
  • 21) పార్వణ
  • 22) మాసి శ్రాద్ధమ్
  • 23) శ్రావణి (సర్పబలి)
  • 24) ఆగ్రహాయణి
  • 25) చైత్రీ (ఈశానబలి)
  • 26) ఆశ్వయుజి
  • 27) అగ్న్యాధేయం
  • 28) అగ్నిహోత్రం
  • 29) దర్శ పౌర్ణమాస్యలు
  • 30) చాతుర్మాస్యలు (వైశ్వదేవ – వరుణ ప్రఘాస – సాకమేధ- సునారసీయములు)
  • 31) ఆగ్రయణేష్టి
  • 32) నిరూఢపశుబంధము
  • 33) సౌత్రామణి
  • 34) అగ్నిష్టోమం
  • 35) అత్యగ్నిష్టోమం
  • 36) ఉక్థ్యం
  • 37) షోడశీ
  • 38) వాజపేయం
  • 39) అతిరాత్రం
  • 40) అప్తోర్యామం
  • 41) దయా
  • 42) క్షాంతి
  • 43) అనసూయా
  • 44) శౌచమ్
  • 45) అనాయసమ్
  • 46) మాంగల్యమ్
  • 47) అకార్పణ్యమ్
  • 48) అస్పృహా ​

సంస్కారములు 48 – వాటి వివరణములు

క్షేత్ర సంస్కార సిద్ధి (గర్భ: సంధార్యతే యేన కర్మణా తత్ గర్భాధానమిత్యనుగతార్థం కర్మనామధేయం.) ఏకర్మ పూర్తియైన పిమ్మట స్త్రీ పతిద్వారా తన గర్భమునందు శుక్రధారణము చేయుచున్నదో దానిని గర్భాధానమందురు. మానవుని జీవనము సంస్కారములకు క్షేత్రము. అట్టి మానవుని జనన కారకమైన గర్భక్షేత్రమును సంస్కరించుటయే గర్భాధాన సంస్కారము.

(పుమాన్ ప్రసూయతే యేన కర్మణా తత్ పుంసవనమీరితమ్. తచ్చ పుమాన్ సూయతే అనేన కర్మణేతి వ్యుత్పత్య పుంసూపతాపాదక: కర్మవిశేష:) ఏ సంస్కారము ద్వారా గర్భమునందలి పిండమునకు పుంరూపము సిద్ధించునో అది పుంసవనము. పుత్ర సంతానార్థము ఆచరించవలసిన గర్భ సంస్కారము. ప్రతి గర్భమునందు చేయవచ్చు.

(సీమంత ఉన్నీయతే యస్మిన్ కర్మణి తత్ సీమంతోన్నయనమితి కర్మనామధేయమ్) గర్భిణీస్త్రీని ఆవహించియున్న అమంగళకరమైన శక్తులను పారద్రోలుటకు గర్భిణియొక్క కేశములను ఎత్తిపెట్టి కట్టుటయే (సీమంత ఉన్నయనము) సీమంత సంస్కారము. ఇది ప్రథమగర్భమునందు మాత్రమేచేయు సంస్కారము.

(ప్రాక్ నాభివర్ధతే పుంసో జాతకర్మ విధీయతే) శిశువు పుట్టిన తరువాత బొడ్డు కోయకముందు లేదా 11వరోజున చేయు సంస్కారము. పుత్ర జననంతో సద్యస్కాలమునందే తండ్రి పితృ ఋణమునుండి విముక్తుడై అమృతత్వాన్ని పొందునుగాన ఆత్మస్వరూపమైన పుత్రుణ్ణి అగ్నిసాక్షిగా స్వీకరించి శిశువునకు శ్వాస సక్రమంగా అందుటకు, గర్భాంబుపాన (ఉమ్మనీరు) దోషము తొలగించి, శిశువునావహించియున్న దుష్ట శక్తులను పారద్రోలి జన్మసంస్కారమును కల్పించుట.

జీవునికి ఆయుష్షు, వర్చస్సులతో కూడిన వ్యవహార సిద్ధి కలిగి వైదిక, లౌకిక కీర్తి (యశస్సు) కలుగుటకు శిశువునకు పేరుపెట్టుటకు చేయు సంస్కారము.

కుమారునకు (కుమార్తెకు) మాతృ గర్భ మలప్రాశన శుద్ధికలిగి దంతములు వచ్చు సమయంలో బ్రహ్మ వర్చస్సు, తేజములతో కూడిన ఇంద్రియాభివృద్ధి కలుగుటకు జననమైన ఆరవనెలలో (ఆడపిల్లలకు 5 లేదా 7వ నెలలో) తండ్రి బ్రాహ్మణ సంతర్పణము చేసి అన్నము తినుపించుటకు చేయు సంస్కారము. అన్నప్రాశనమైన పిమ్మట అన్ని కళలయందు ఉపయోగించు పనిముట్లను, శస్త్రాదులను పిల్లవాని ముందుంచి తాకునట్లుచేసి, ఏది త్రాకునో అది వాని జీవికను తెలియజేయునని అపరార్కుడు మార్కండేయ స్మృతినందు తెలిపెను. ఇది ప్రస్తుత ఆచారముగా కూడా ఉన్నది.

చెవులు కుట్టించుటయను సంస్కారము. దివ్యవర్చస్సు కలిగి, ఉత్తరోత్తర గురూపదేశ మన్త్రధారణ సిద్ధి కలుగుటకు, పితృదేవతల అనుగ్రహ నిమత్తము చేయవలసిన సంస్కారము.

చూడ అనగా శిఖ. ఇది ఉంచి మిగిలిన కేశములను వపనము చేయును. మూడవ సంవత్సరమున చేయు ఈ సంస్కారమును చూడాకరణము (చౌలము) అందురు. మానవుడు చేసిన కర్మఫలం ప్రతిజన్మలో వెంటవచ్చును. పాపము మాత్రము కేశములనాశ్రయించి ఉండును. కావున కేశవపనము చేయుటవల్ల జీవుడికి జన్మాంతర పాపోశమనము కలుగును. తండ్రి తన గోత్రమున ఎంతమంది ఋషులు కలరో అన్ని శిఖలుంచవలెను. ప్రస్తుతము పంచ (5)శిఖలుంచుట ఆచారము. ప్రస్తుతము చౌలమును ఉపనయనమునందు చేయుటయున్నది.

(ఉపనీతేః ఫలంత్వేతత్ ద్విజత్వా సిద్ధిపూర్వికా, వేదాధీత్యధికారశ్చ సిద్ధిర్ ఋషిభిరీరితా) ఈ సంస్కారము వలన మొదట ద్విజత్వము పిదప వేదాధ్యయన అధికారము సిద్ధించును. ఉపసమీపే నయనమ్ – నయనమ్ అనగా నేత్రమని పంపుటయని అర్ధములు కాన గురువు దగ్గరకు తన కుమారుడికి విద్యా సముపార్జనతో జ్ఞాన నేత్రోన్మీలమునకై పంపుట.

(గురుకులాత్ సమావర్తనం యస్మిన్కర్మణి తత్ సమావర్తనమ్) అధ్యయన అనన్తరము ఆచార్యుని గృహమునుండి వెడలి బ్రహ్మచర్య పరిసమాప్తి సమయమునందు గృహస్థాశ్రమ స్వీకార నిమిత్తం తన స్వగృహమునకు వచ్చు సమయంలో చేసుకొను స్వయం కర్తృత్వ సంస్కారము.

(దేవ పిత్రర్ణాపగమం వివాహస్య ఫలం స్మృతం) పురుషుడు తన దేవ, పితృ ఋణములను తీర్చుకొనుటకు, ధర్మప్రజా సంపత్తికై అగ్నిసాక్షిగా కన్యక పాణిని గ్రహించుట.

(వహనస్య వాహః, విశిష్టో వాహః) పురుషుడు ఏ వాహనముతో ధర్మ, అర్ధ, కామములాచరించి తన దేవ, ఋషి, పితృ ఋణాలుతీర్చుకుని మోక్షమునకు చేరునో అట్టి విశిష్ట వాహము వివాహము. కన్యాదాత తనతో పాటు 21 తరముల పితృదేవతలు తరించి, శాశ్వత బ్రహ్మలోక నివాస ప్రాప్తికై షోడశ మహాదానాన్తర్గత కన్యాదానమును తన గృహమున చేయును.

About Vaidika Samskara's

The samskara (sanskaar) are a series of sacraments, sacrifices and rituals that serve as rites of passage and mark the various stages of the human life and to signify entry to a particular Ashrama (i.e. stage of life). All human beings are required to perform a number of sacrifices with oblations for gods, Ancestors and Guardians in accordance with the Vedic dictums for a Dharmic or righteous life and become Dvija or twice-born by the performance of these acts. Basically all these rituals are of the nature of purification and/or bestow good qualities (gunas). A person does not have to foster a relationship between religious-spiritual knowledge and the practice of religious-rituals. It means a person having deep religious spiritual knowledge may or may not be involved in the ritual processes. Similarly a person involved in rituals may or may not have the religious knowledge.[1]

Most Vedic rituals consist of Homa – fire sacrifices of elaborate and intrinsic designs and complex methodology, accompanied by recitation of Vedas by qualified Priests in honor of a particular Demigod or God (i.e. aspect of divinity), fire offerings of various ingredients, gifts to be given in charity, presence of elders for blessings, amidst sanctified sacrificial grounds, sacred herbs and good omens. Each important milestone of a Human life is to be celebrated by undertaking a particular Samskara wherein the significance of that milestone is ritualistically conveyed.

The 16 Samskaras

Most Brahmins communities used to follow complex rituals in connection with major events in their lives, such as pregnancy, childbirth, education, marriage, and death. Although, the number of major samskaras fluctuates between 12 and 18 in the Grhya Sutras, later, it became 16 (Hindi: sola) in number,[2] generally known as “Shodasha Samskaras”.About 16 Main SamskarasMost Brahmins communities used to follow complex rituals in connection with major events in their lives, such as pregnancy, childbirth, education, marriage, and death. Although, the number of major samskaras fluctuates between 12 and 18 in the Grhya Sutras, later, it became 16 (Hindi: sola) in number,[2] generally known as “Shodasha Samskaras

1. Garbhadhana: (literally, gifting the womb), is the act of conception. This is the first sacrament which followed immediately on every matrimonial union. There are a number of rites performed before conception. The act of first sexual intercourse or insemination is known as nishekam. (Garbhdhanasamskaram is cited in Manusmrti, 2.27).
The different Grhyasutras differ in their point of view, whether the garbhadhana is to be performed only once, during the first conception, or every time the woman conceives. In the first case it is considered as a kshetra-samskara (once the kshetra, or field, has been purified, it remains pure), and in the second case as a garbha-samskara (every time the garbha, or womb conceives, it needs to be purified).

2.Pumsavana: (literally, engendering a male issue) is a ritual conducted in the third month of pregnancy. If it is the first pregnancy, it can be in the fourth month also. The pregnant woman consumes one bead of barley and two beads of black grain, along with a little curd. This is accompanied by religious chanting. (in SED Monier-Williams cites Grihya-Sutra,MBh.)
The time prescribed for the pumsavana differs in different Grhyasutras, and can be extended up to the eighth month of pregnancy, according to some. Some grhyasutras also give a later date for pregnancies after the first (which might be related to the fact that the signs of pregnancy are less prominent during the first few months, if the woman has already given birth once).

3.Simantonnayana: (literally, parting the hair) sacrament is performed in the fourth or fifth month of a womans first pregnancy. Simantonnayana is conducted for the protection of the mother at the critical period of gestation. This samskara is performed to both invoke protection of the mother and unborn child from demons and spirits that might want to cause harm to the mother and child, as well as to ensure good health, success and prosperity for the unborn child.
Fragrant oil is poured on the head of pregnant woman. A line of parting is drawn three times through her hair from the forehead upwards with three stalks of Kusha grass bound together. The Pranava mantram Aum and the sacred words called Vyahritis (Bhur, Bhuvah, Svah) are chanted during each operation. If the child is still-born, this has to be repeated during the next pregnancy.

4.Jatakarma: (literally, natal rites) is meant for the development of the intellect of the child. When a male child is born, the ritual connected with birth is performed immediately (within 90 Naazhika). A small portion of a mixture of gold, ghee and honey is given to the new born infant. This rite symbolises good fortune. (Cited in Manusmrti 2.27)

5-1.Namakaranam: (literally, naming) ceremony is performed to name the child. It is performed on the 12th day after birth.

5-2.Nishkramana: (literally, first outing) is taking the child outside the house for the first time. The child is usually taken out into the open only in the fourth month after birth.

6.Annaprashana: (literally, feeding food) ritual, which takes place when a child is six months old, is the first time the child eats solid food, in India, rice. A few grains of rice mixed with ghee are fed to the infant. This is an important ritual among all sections of Hindus. (Cited in Manusmriti 2.34)

7-1.Chudakarana: (literally, arrangement of the hair tuft), also known as choulam or mundana (literally, tonsure) is the ceremony of cutting childs hair for first time. In the childs third or fifth year, the head is shaved, leaving behind a small tuft of hair. (Cited in Mn.2.27,35)
Karnavedha

7-2.Karnavedha: is piercing the ears. This is done with a particular thorn. Butter is applied to the wound. It is applicable to both male and female children. (MW cites Purana-Sarvasva.)

7-3.Vidyarambha: (or Akshararambha) (literally, commencement of studies) is done either when the child attains three or five years. On the tongue of the child the letters “Hari Sri Ganapataye Namah Avignamastu” and all the alphabets are written with a piece of gold. The child is made to write the same letters from “Hari Sri” onwards with its index finger on raw rice in a bell metal vessel and the child is made to utter each word when it is written. Either the father of the child or an eminent teacher officiates at this ritual. (Citation Mn.2.69)

8-1. Upanayana: is the ceremony of wearing the sacred thread called Yajñopaveetam. When male child attains eight years, the wearing of the sacred thread Yajñopavita, is ceremoniously done. It is taking the child to the teacher for initiation of formal education. Along with the sacred thread, the hide of the antelope called Krishnajinam is also worn by the boy. The upanayanam ceremony is followed by brahmopadesham – teaching Gayatri mantra to the boy. (Cited in Manusmrti 2.27)

8-2. Praishartha (Upaa Karma): is the learning of Vedas and Upanishads in‘Gurukulam’ or ‘Pa?hasala’. In the beginning of each academic period there is a ceremony called Upakarma and at the end of each academic period there is another ceremony called Upasarjanam. ( Mn.2.71)

9. Prajapatya Vrata: In the beginning of each academic period there is a ceremony called Upakarma and at the end of each academic period there is another ceremony called Upasarjanam.

10.Soumaya Vrata: In the beginning of each academic period there is a ceremony called Upakarma and at the end of each academic period there is another ceremony called Upasarjanam.

11.Aagneya Vrata: In the beginning of each academic period there is a ceremony called Upakarma and at the end of each academic period there is another ceremony called Upasarjanam

12.Vaiswadeva Vrata: In the beginning of each academic period there is a ceremony called Upakarma and at the end of each academic period there is another ceremony called Upasarjanam

13. Keshanta or Godana: (literally, getting rid of hairs) is the first shave. It is ceremoniously performed for a boy at his age of 16.
Ritusuddhi is a ceremony associated with a girls first menstruation.

14.Samavartana (Snatakotsava): (literally, graduation) is the ceremony associated with the end of formal education of Vedas in ‘Gurukula’ or ‘Pa?hasala’. This ceremony marks the end of studenthood. This also marks the end of Brahmacharyaasrama of life. (Citation: Mn.3.4)

15.Vivaha: (Marriage) (Citation: Mn.3.4). The Ritual of marriage. pracheen Bharat me 8 prakar ke vivah prachlit the.pahle 4 “PRASHASHT VIVAH” aur antim 4 “APRASHASHT VIVAH” kahlate hai.

16.Antayeshti: (literally, last rites), sometimes referred to as Antima Samskaram, are the rituals associated with funeral. This samskara is not mentioned in the lists of samskaras in most of the grhyasutras and other texts that speak about samskaras. The details and procedures of this rite are given in separate texts, dealing only with this topic. The reason for leaving this rite out is that it is not considered as a pure and auspicious rite, and it should therefore not be mentioned along with the other, pure, samskaras. Controversy in the total number of samskaras

Since ancient times there has remained a dispute between experts on the total number of samskara that exist. As written in Gautamsmriti 8.8 there are 40 of them, Maharshi Agnirane directed of 25 of them, but according to the Puranas, 12 or 16 of them are main and necessary. These ceremonies are enjoined on the first three (twice-born) castes in Manusmrti and Grhya Sutras (Grihya Sutras) (esp. Paraskar). Some list 42 samskaras, i.e. the 16 listed above plus the 21 compulsory Yajnas, plus the 5 panchamahayajnas .

​Vidyarambha, Vedarambha and Antye?ti are not enumerated as separate samskaras in ancient texts like Manusmriti or Grihya Sutra (Paraskaram). To this list may be added Kar?avedham too, which reduces the list of most essential samskaras to 12 only.

Coutesy: wikipedia

About Vaidika Samskara's

The Samskara (sanskaar) are a series of sacraments, sacrifices and rituals that serve as rites of passage and mark the various stages of the human life and to signify entry to a particular Ashrama (i.e. stage of life). All human beings are required to perform a number of sacrifices with oblations for gods, Ancestors and Guardians in accordance with the Vedic dictums for a Dharmic or righteous life and become Dvija or twice-born by the performance of these acts. Basically all these rituals are of the nature of purification and/or bestow good qualities (gunas). A person does not have to foster a relationship between religious-spiritual knowledge and the practice of religious-rituals. It means a person having deep religious spiritual knowledge may or may not be involved in the ritual processes. Similarly a person involved in rituals may or may not have the religious knowledge.

Most Vedic rituals consist of Homa – fire sacrifices of elaborate and intrinsic designs and complex methodology, accompanied by recitation of Vedas by qualified Priests in honor of a particular Demigod or God (i.e. aspect of divinity), fire offerings of various ingredients, gifts to be given in charity, presence of elders for blessings, amidst sanctified sacrificial grounds, sacred herbs and good omens. Each important milestone of a Human life is to be celebrated by undertaking a particular Samskara wherein the significance of that milestone is ritualistically conveyed.
Pitru Samskaras (8) 1. Garbhadhanam 2. Pumsavanam 3. Seemantham 4. Jatakarma 5. Namakaranm 6. Anna Prasanam 7. Choodakaranam 8. Upanayanam
Guru Samskaras (4) 9. Prajapatya Vrata 10. Soumya Vrata 11. Agneya Vrata 12. Vaiswadeva Vrata
Swa Samskaras (7) 13. Snatakam 14. Vivaham 15. Deva Yagna 16. Pitru Yagna 17. Bhootha Yagna 18. Manushya yagna 19. brahma yagna.
Saptha Paka- Havir- Soma Yagnas (21) The sacrificial fire is central to all vedic ritual. It is usually lit inside a fire altar made of bricks and/or mud to exacting specifications. The construction of fire altars involved a high level of geometrical and mathematical knowledge.Yajnas of increasing levels of complexity have an increasing number of fire altars.The word “yajna” is a noun derived from the sanskrit verb root “yaj”, which is usually translated as “to sacrifice”. The basis of yajna is the pouring of food offerings or oblations into Agni, the sacrificial fire. The mythological explanation set forth by the post-vedic literature is that Agni receives the oblations poured into him, and carries them to the celestials for whom the oblations are intended.Yajnas may be broadly classified into domestic [grhya] and public [shrauta ie “of the shruti (veda)”]. The shrauta sacrifices may themselves be classified into Soma sacrifices [soma yajna] and non-Soma sacrifices [haviryajna]. The Soma sacrifices are special in that they involve the purchase, extraction and consumption of the ancient hallucinogen, Soma. The different yajnas and their classification is given below: There are numerous sacrifices other than those listed. However this list is quite representative of all yajnas because the others are either variations of the above, or are highly specialized (and therefore, rare) sacrifices (eg. Rajasuya; Ashvamedha).

DOMESTIC SACRIFICES (Graha yagna)20. Ashtaka 21.Parvana 22. Shraddha 23. SravaNi 24. Agrahayani 25. Chaitre 26. Ashvayuji.

PUBLIC SACRIFICES [Shrauta Yajna]1.
HAVIR YAJNA 27. Agnyadheya 28. Agnihotra 29. Darshapaurnamasya 30. Chaturmasya (Vaisvadeva, Varunapraghasa, sakamedha, Sunarasiya) 31. Agrayaneshti 32. Niruudha pashubandha 33. Sautramani2.

SOMA YAJNA 34. Agnishtoma 35. Atyagnishtoma 36. Ukthya 37. Shodashi 38. Vajapeya 39. Atirathra 40. Aptoryama
​​
Aatma Guna’ (8)41.Daya 42. Kshanthi 43.Anasuya 44. Soucham 45. Anayasam 46.Mangalyam 47. Akarpanyam & 48.Aspruha

 20,256 Total views,  7 Views today